Vandaag las ik het artikel: Hoeveel oermens schuilt er in ons? | EOS Wetenschap. We delen meer kenmerken met onze verre voorouders dan we ons realiseren. Het gedrag dat ontstond toen de mens nog door de savanne zwierf, heeft nog steeds invloed op ons gedrag en keuzes vandaag de dag.

Met mijn expertise in dierengedrag, communicatie, coaching voor mensen en evolutionaire en bedrijfspsychologie, ben ik goed bekend met het feit dat onze hersenen niet zo snel zijn geëvolueerd als onze omgeving. Dit kan aanzienlijke stress veroorzaken, omdat we nog steeds vaak reageren als oermensen en alledaagse stress interpreteren als levensbedreigend.

Hoewel onze hersenen zich niet even snel hebben aangepast aan de veranderende en drukke maatschappij, kunnen mensen wel manieren ontwikkeld om hiermee om te gaan en zich aan te passen.

De evolutie van de mens was geen plotselinge gebeurtenis, maar eerder een langzaam proces waarin verschillende factoren een rol speelden, zoals de ontwikkeling van natuurlijke taal, toegenomen intelligentie, verfijndere handmotoriek, creatieve probleemoplossing en samenwerking. Al deze factoren verklaren waarom we nu niet langer als oermensen worden beschouwd.

Uiteindelijk wordt ons moderne brein vaak toegeschreven aan onze grote en complexe hersenen. Maar klopt dat wel? Zijn we uniek vanwege de omvang van onze hersenen, of gaat het eerder om de specifieke neurale verbindingen in ons brein? En wat maakt onze hedendaagse hersenen anders dan die van onze voorouders?

Het verkennen van nieuwe natuurlijke bronnen in onbekende gebieden, vooral over meerdere generaties, dwingt aanpassingen af en biedt nieuwe kansen voor efficiëntie. Maar dit verklaart niet specifiek de evolutie van onze hersenen. Onderzoek toont aan dat onze hersenen vrij normaal zijn in grootte en zenuwcelaantallen, vergeleken met andere primaten van vergelijkbare grootte. Het is vooral het absolute hersenvolume en het grote aantal neuronen – 86 miljard – in combinatie met een sterk geplooide en gespecialiseerde hersenschors en talrijke neurale verbindingen die onze uitzonderlijke intelligentie verklaren. Dit stelt ons in staat tot plannen, anticiperen, creativiteit, vooruitdenken en meer.

Een opmerkelijk voorbeeld van ons unieke vermogen is het creëren van kunst, iets wat we zien bij Homo erectus, die vuistbijlen produceerde met opvallende symmetrie en esthetische kwaliteit. Dit duidt op een artistieke waarde naast hun praktisch gebruik. We hebben een aangeboren neiging tot ‘making special’, waarbij we niet alleen functionaliteit nastreven, maar ook esthetiek, zoals te zien is in mode, gastronomie en decoratie.

Mensen zijn zonder twijfel groepsdieren, een eigenschap die teruggaat tot ver in het verleden. Gedurende onze evolutie zijn onze imitatiemogelijkheden en leermechanismen daardoor positief geselecteerd, waarbij bijvoorbeeld het bestaan van spiegelneuronen in ons brein heeft bijgedragen aan het vlotte verspreiden van nuttig gedrag binnen gemeenschappen, wat uiteindelijk heeft geleid tot de vorming van cultuur. Hoewel er andere diersoorten zijn die informatie op niet-genetische wijze aan elkaar doorgeven, zoals sommige vogelsoorten, apen en bultrugwalvissen, is het verschil met ons vermogen opvallend groot. Een opmerkelijk voorbeeld hiervan is het gebruik van vuur, dat al door Homo erectus werd toegepast en waarvan de invloed niet kan worden overschat.

Het vermogen om van elkaar te leren en samen te werken is al miljoenen jaren geleden geëvolueerd binnen onze familie. Dit vermogen gaat hand in hand met andere fundamentele menselijke eigenschappen, zoals het lezen van intenties, empathie en altruïsme. Deze kenmerken vinden we terug in de culturele ontwikkeling van onze soort, maar hun anatomische basis werd mogelijk al veel eerder gelegd, met name in de prefrontale cortex en andere delen van het limbisch systeem in onze bolvormige hersenen. Het zou kunnen verklaren waarom sapiens beter uitgerust was voor samenwerking dan de neanderthaler, die geen bolvormige hersenen had en in kleine groepen leefde, uiteindelijk uitstierf, terwijl sapiens overleefde.

Efficiënte samenwerking is cruciaal voor het verspreiden over de wereld, het ontwikkelen van cultuur, wetenschap, de neolithische revolutie, stedelijke samenlevingen en zelfs ruimtereizen. Maar samenwerking brengt ook nadelen met zich mee, met name de kwetsbaarheid voor ‘freeriders’: egoïsten die profiteren van de inspanningen van anderen zonder bij te dragen aan het groepswelzijn.

Natuurlijke selectie heeft tegenmaatregelen bevorderd, wat heeft geleid tot de ontwikkeling van menselijke moraliteit. Dit complexe systeem van emoties, waarden en normen bevordert groepscohesie en samenwerking, maar heeft ook zijn beperkingen. Onze morele vermogens zijn voornamelijk gericht op onze eigen groep, wat kan leiden tot vijandige gevoelens en agressief gedrag tegenover andere groepen – een erfenis van onze oermenselijke afkomst.

Het is een complexe vraag hoeveel van onze oermenselijke eigenschappen nog steeds in ons voortleven. Wat duidelijk is, is dat onze mentale en fysieke kenmerken gedurende de prehistorie zijn geëvolueerd. Ons genoom deelt nog steeds informatie met soorten waarmee we miljoenen jaren geleden evolutionair zijn gescheiden, zoals onze biologische klok.

Hoewel ons lichaam en brein nog steeds gelijkenissen vertonen met die van onze voorouders, leven we tegenwoordig in een hypermoderne, kunstmatige omgeving. Dankzij onze cognitieve vermogens, die duizenden generaties teruggaan, hebben we vooruitgang geboekt in wetenschap, technologie, kunst en democratie. Echter, deze vermogens leiden ook tot verlangens naar calorierijk voedsel, wat resulteert in maatschappelijke gezondheidsproblemen.

Hoewel onze omgeving en levensstijl in de afgelopen eeuwen drastisch zijn veranderd, is de biologische evolutie van onze hersenen niet in staat geweest om gelijke tred te houden met deze veranderingen.

Als gevolg hiervan ervaren veel mensen stress, angst en andere mentale gezondheidsproblemen als gevolg van de drukke en veeleisende moderne samenleving. Onze hersenen zijn nog steeds geprogrammeerd om te reageren op stressoren op dezelfde manier als onze voorouders deden, maar in veel gevallen zijn deze stressoren tegenwoordig anders en complexer.

Desalniettemin zijn onze hersenen buitengewoon veerkrachtig en aanpasbaar. Mensen ontwikkelen vaak coping-mechanismen en leren om te gaan met de uitdagingen van de moderne wereld. Daarnaast spelen technologische ontwikkelingen een rol bij het verlichten van sommige stressoren en het bieden van nieuwe manieren om aanpassingen te maken. En dat kan je leren. Want onze maatschappij en de stress en de drukte is, onze reactie en hiermee om te gaan is veranderbaar/plastisch.

Laat mij je begeleiden en volg de workshops rond gedrag van de mens en stress bij mensen zodat je beter kan omgaan met je oerbrein in deze uitdagende maatschappij.

Menselijk gedrag (webinargeek.com)
Wie ben je en wat past bij jouw? (webinargeek.com)
On demand: Stress bij mens en dier (webinargeek.com)