Honden zijn niet zomaar gezelschapsdieren; ze raken aan de kern van ons welzijn door hun unieke vermogen om ons te begrijpen en emotioneel te ondersteunen. Deze bijzondere band is geworteld in de biologie, met name in het care-systeem en de werking van oxytocine, zoals beschreven door neurowetenschapper jaak panksepp. Dit artikel onderzoekt hoe honden ons helpen om niet alleen begrepen te worden, maar ook te helen.

Honden als activators van het care-systeem
Het care-systeem, dat in onze hersenen zorgt voor verbinding en zorggedrag, wordt geactiveerd door de interactie met honden. Wanneer je oogcontact maakt met een hond of deze aait, komt oxytocine vrij – een neuropeptide die bekend staat als het “liefdeshormoon”. Dit proces werkt in twee richtingen: zowel de mens als de hond ervaart een toename van oxytocine, wat een gevoel van veiligheid en verbondenheid versterkt. Dit is waarom honden niet alleen intuïtief aanvoelen wanneer we steun nodig hebben, maar ook daadwerkelijk een kalmerend effect op ons hebben.

Hoe honden ons begrijpen
De opmerkelijke gevoeligheid van honden voor menselijke emoties en signalen is evolutionair ontstaan door duizenden jaren van samenleven. Honden lezen niet alleen onze gezichtsuitdrukkingen en intonaties; ze zijn ook in staat om subtiele veranderingen in lichaamstaal te detecteren. Bijvoorbeeld, een gespannen houding of afgewende blik kan voor een hond een teken zijn om voorzichtigheid of troost te bieden. Dit vermogen lijkt verweven te zijn met hun eigen care-systeem, dat hen aanzet tot beschermend en zorgzaam gedrag.
Honden zijn daarnaast meesterlijke “luisteraars”. Niet alleen begrijpen ze de toon van onze stem, ze voelen ook onze emotionele toestand aan. Dit verklaart waarom een hond vaak precies op het juiste moment je aanwezigheid zoekt wanneer je verdrietig bent. Deze empathische vaardigheden worden nog versterkt door hun scherpe reukvermogen, waarmee ze zelfs hormonale veranderingen – zoals een verhoogd stressniveau – kunnen waarnemen.

De biologische basis van een unieke relatie
De mens-hond relatie gaat verder dan oppervlakkige interactie. Onderzoek heeft aangetoond dat het samenzijn met honden positieve effecten heeft op de mentale en fysieke gezondheid. Dit omvat het verlagen van stress, het verbeteren van het immuunsysteem, en het bevorderen van herstel na trauma’s. Oxytocine speelt een cruciale rol in dit proces, omdat het niet alleen gevoelens van liefde en vertrouwen bevordert, maar ook angst vermindert. Voor mensen met psychische aandoeningen of neurologische uitdagingen, zoals kinderen met adhd, kan de aanwezigheid van een hond het care-systeem activeren en een gevoel van stabiliteit bieden.

Training en interactie: een wederzijds proces
Honden worden niet alleen geselecteerd op hun vermogen om menselijke signalen te begrijpen, ze leren ook door training om hun empathische vaardigheden te verfijnen. Dit proces is niet eenrichtingsverkeer. Wanneer wij ons bewust worden van de signalen die honden ons geven, ontstaat een diepere wederzijdse afstemming. Dit versterkt de band en opent de deur naar een intieme vorm van communicatie die verder reikt dan woorden.

Reflectie en toekomstperspectief
De interactie met honden laat ons zien hoe krachtig het care-systeem kan zijn in het opbouwen van relaties en het herstellen van emotioneel evenwicht. Hoewel we nog veel te ontdekken hebben over de complexe neurologische en biologische processen achter deze verbinding, staat vast dat honden een unieke rol spelen in het activeren van ons oxytocinesysteem en het bevorderen van zorggedrag.
De relatie tussen mens en hond is niet slechts een resultaat van eeuwenlange domesticatie, maar een spiegel van onze behoefte aan verbinding en wederzijdse zorg. Het is deze diepe band die ons eraan herinnert dat we, ondanks verschillen tussen soorten, elkaar kunnen ondersteunen en verrijken op manieren die fundamenteel en transformerend zijn.

Over de auteur
Dit artikel is geschreven door Inge Pauwels met inzichten uit het werk van jaak panksepp, pionier op het gebied van affectieve neurowetenschap. Het is een uitnodiging om de mens-hond relatie vanuit een diepere, neurobiologische lens te bekijken.