De wolf of canis lupus bestuderen en ‘conserveren’

Wolven werden bestudeerd in vooral Yellowstone National Park , Montana, Idaho, Alaska en Quebec. Oudere studies dateren van 1944 van Young en Golman, in 1970 door Mech’s, in 1999 door vooral David Douglas, enz… En recentere uit 2003 van vooral L. David Mech en Luigi Boitani. En pas nu, na zoveel jaren studie, heeft men een beter beeld van de wolf.
Dit heeft ook impact op het beeld van de wilde hond en onze gedomesticeerde hond.
Er is namelijk steeds meer behoefte aan kennis, begrip en er is ook een stijgende tendens in tolerantie naar dit prachtig dier. Men wil meer moeite doen op vlak van bescherming en ‘conservation’ van de wolf.

Deze ‘conservation strategie’ bestaat uit:

• Loslaten van oudere vooroordelen
• Mensen en wolven laten samen leven: herbekijken van territoria
• Het leefgebied van de wolf terug vergroten en bijgevolg onrechtstreeks ook de populatie
• Objectief bestuderen van de wolf

De wolven familie

Wolven kunnen in elk milieu leven; toendra, woestijn, dorpsranden, platteland, bergen, nationale parken, … Ze leven in groepen tot 42 dieren of alleen. Het paar dat zich voortplant is de basis van een roedel wolven. Het bestaat vooral uit een man en een vrouw of 2 vrouwen, een man, zijn jongere zoon of broer en een vrouw. Dit ouderlijke paar krijgt normaal elk jaar pups, die zelfs tot 4 jaar bij de roedel blijven, om te leren en de familie mee te ondersteunen. De jonge wolven blijven langer als er genoeg eten voorhanden is. Dus bij overvloed van voeding merken we meestal dat de wolven roedel groter is als in tijde van schaarste.

Soms komen er vreemde wolven bij de roedel. Deze worden dan geadopteerd. Vaak is dat een man tussen 1 en 3 jaar. Dit is nog nogal eens om 1 van de ouders te vervangen (door vb. overlijden) of een jongere man voor de dochter. Dit gebeurt vaak in de periode tussen februari en mei. Wolven die in hun territorium komen, worden weggejaagd, aanvaard of gedood. Potentiële ouders worden gevormd door:

• Je wordt geboren in de familie en wacht tot de positie vrijkomt of je blijft ergens in het territorium en wacht af tot een positie vrijkomt door bv. verlies van een ouder
• Je blijft in de groep en plant je extra voort. Dit is multiple ouderschap. Je bent familie van de oorspronkelijke ouder. Moeder en dochter helpen elkaar.
• Je trekt erop uit en maakt zelf een roedel
• Je eigent je de plaats van de ouder toe (usurp). Uitdagingen en paren met 1 van de ouders zie je voornamelijk in gevangenschap

Multiple breeding, budding en splitting

Als er meerder koppels in dezelfde roedel zich voortplanten dan wordt dit multiple breeding genoemd. De 2 vrouwen zijn dan vaak genetisch verwant vb. Moeder en dochter. Incest komt zelden voor bij wolven in het wild of in gevangenschap. Dit zeker niet als er andere mogelijkheden zijn, zeker in het wild. Ze gaan eerder over tot adoptie van een vreemde wolf of tot het oprichten van hun eigen familie. Dit kan zijn een partner voor de jongere dochter of zuster maar vaak kan ook een nieuwe man (stiefvader) of  soms vrouw (stiefvrouw) zijn bij overlijden en die kan dan met iedereen voortplanten. Zo ontstaat er een nieuw ouderpaar en eventueel gaat de roedel dan ook over van enkel naar multiple breeding.

Wolven die de roedel verlaten (met een nieuwe partner) en gaan leven aan de rand van hun geboorte territorium, zijn meestal verwant van de oorspronkelijke roedel. Dit wordt budding genoemd. Als er een individu of een groep zich afsplitst van de oorspronkelijke roedel en op zoek gaat naar nieuw een territorium, wordt dit splitting genoemd. De reden van splitting kan zijn dat het tijdelijk is om dat de groep te groot wordt, of definitief omdat de voeding te schaars is om een splitting kan gebeuren tijdens het voorplantingsseizoen.

Het op zoek gaan naar een nieuw territorium kan alleen, met een partner of met een kleine groep. Soms het territorium ‘definitief’ en dat noemt men ‘settelen’. Of ze verplaatsen zich van territorium naar territorium, vaak afhankelijk van het beschikbare eten. Je zoekt je nieuwe territorium dus dichtbij, ver of heel verspreid. Het kan ook overlappen met een andere roedel, het is onbewoond gebied of je kan je bij een andere groep voegen. Het komt ook voor dat 2 roedels ‘samenwerken’ tegen een dreiging van een 3^de roedel. Soms is er ook een wolf die een soort van affiliation of samenwerking aangaat met meer dan 1 roedel en vb. mee helpt met de verzorging van de pups in 2 groepen. Dit kan ook regelmatig veranderen, want een roedel is een dynamisch geheel. De gekozen strategie is afhankelijk van:

• Beschikbare oppervlakte
• Beschikbaar eten
• De grote van de groep
• De leeftijd
• Meer of minder competitie in een groep

Het uitzwerven, definitief of tijdelijk tijdens het paringsseizoen, van de jongen is zoals het zaadje van een plant in de wind.

Waarom leven wolven in een roedel?

Een wolf en een wolvenroedel zijn gelinkt zoals een kind met zijn familie. Het jong blijft tussen de 10 en de 54 maand bij de roedel, dat is langer dan de meeste zoogdieren bij hun ouders blijven. In een studie van Seal en al werd onderzocht dat wolven pas op 5 jaar psychologisch volwassen zijn en sommige kunnen zich op 3 jaar nog niet voortplanten. De ouders willen zeker zijn van hun ‘investering’ en hun kinderen alles leren om te overleven. De pups groeien dus op in de familie, leren van de ouders, zorgen samen voor de broers en zussen die later geboren worden, leren jagen, … tot ze zelf op eigen benen kunnen staan.

Wolven jagen ook op grotere hoefdieren zoals bizons en herten. Daarvoor is een grotere groep wolven nodig die kunnen jagen. En niet iedereen kan meedoen met de jacht of even goed in de taak. Bovendien is de jacht afhankelijk van het seizoen; in de winter is de groep nomadisch en gaat heel de groep mee jagen en in de zomer jaagt de groep beperkter en vanuit hun hol. Soms splitst de groep zich ook op en gaan er verschillende groepen van dezelfde roedel apart op jacht. Maar hou er rekening mee dat hoe groter de groep is, hoe beter voor de jacht maar ook hoe minder voer per wolf er ter beschikking is. De nieuwe pups krijgen ook prioriteit van eten boven de jongere (studie van L.D.Mech). Als er genoeg eten is blijven de kinderen tot ze zich zelf willen voortplanten. Zo hebben de genen meer kans en kunnen ze beter leren jagen.

De derde reden is dat ze in een territorium kunnen leven en zo rust vinden.

Overleven en agressie

Er zijn voor een wolf 3 dingen nodig om te overleven:

• Partner
• Voeding
• Exclusief gebied (territorium)

Er is dus vooral agressie rond deze 3 dingen. Agressie rond woongebied, eten, zeker als de groep te groot is en het voeding schaars en partners. Dit laatste noemt men seksuele agressie en kan beginnen vanaf de puberteit.

De hond stamt af van de wolf

Onderzoek heeft vastgesteld dat het DNA van de wolf of canis lupus voor  99.96% gelijk aan honden is  (John Bradshaw – dit is de hond 2012).  De overeenkomsten zijn meer van de Europese wolf dan van de oorspronkelijke Amerikaanse timberwolf.  Ook met de mens heeft de hond 25% DNA gelijk, want beiden zijn zoogdieren. Om onze hond te begrijpen is het dus goed de wolf te bestuderen, maar ook om de gedomesticeerde hond te bestuderen, want de honden zijn succesvoller dan wolven (zie vb. hun bevolkingsaantal). Ze hebben flexibeler gedrag en hebben zich beter aangepast aan de verschillende omstandigheden (survival of the fittest van Darwin) en creëerden een beter samenleven (symbiose) met de mens.

Darwin sprak in zijn natuurlijke selectie over:

1. Aanpassing aan de omgeving of vooral niche. Een Niche is een heel goed gebied waarin veel middelen ter beschikking zijn.
2. Evolutie op vlak van vorm en uiterlijk om zo een nieuwe (onder) soort te vormen. Dit wordt speciation genoemd

Het gedrag en DNA dat dus het meest succesvol is, zal blijven bestaan en zo kan het dier zich het beste aanpassen aan de omgevingsfactoren. Een ander voorbeeld van de invloed omgevingsfactoren zijn chimpansees en bonobo’s. Zij hebben 99.6% hetzelfde genetisch materiaal maar vertonen toch grote verschillen in sociaal gedrag. Chimpansees zijn omnivoren en vrij agressief van gedrag en bonobo’s zijn vreedzamer en planteneters. Beiden, wolf en hond, maken deel uit van de hondenfamilie, hondachtigen of Canidae, net zoals de vos, de jakhals, de coyote en de dingo.

Honden zijn dus wel van dezelfde familie maar ze zijn geen echte wolf meer, net als mens een primaat is maar geen echte aap meer. De hond bezit dus alle hondachtige kenmerken en zijn succesvolle domesticatie en opsplitsing in verschillende rassen (of mutaties?) heeft hem tot een ander (sterker?) soort gemaakt. Deze domesticatie van wilde wolf naar gedomesticeerde hond gebeurde meervoudig, met vooral mannelijke wolf en vrouwelijke hond. De kenmerken van de wolf daalden hierdoor maar ook door het feit dat de mens veel van de behoeften van de hond invulden en een duidelijke rol van ‘verantwoordelijke baas’ ging spelen over de hond. Door de migratie van de mens gingen ook verschillende honden vanuit verschillende continenten met elkaar paren, en zo kreeg je vermenging van de genenpool bij de hond. Dus verschillende wolven en een lange domesticatie en een mix van verschillende genen EN de aanpassing aan de omgevingsfactoren en de relatie met de mens, maakt van de hond een nakomeling van een klein deel van de oorspronkelijke wolvenpopulatie die tussen de mensen gingen leven.

Belangrijke verschillen tussen hond en wolf

Honden zijn anders en vriendelijker in gedrag naar mensen Honden hebben andere uiterlijke kenmerken Honden leven vaak in een groep met niet verwanten Honden hebben neotenie, dit is een verschijnsel dat de groei in sommige delen van het lichaam stopt, terwijl andere delen normaal groeien. Vb. de platte snuit Hond is een wolf die niet echt volwassen wordt, enkel seksueel. M.a.w. de hond blijft hangen in de juveniele fase van de wolf. De hond is eerder geslachtsrijp dan de wolf en is meerdere keren per jaar loops. En is meer opportunistisch op vlak van seks en partners. Wolven zijn seizoensvoortplanters en ook de beschikbaarheid van voeding, plaats, … beïnvloed de voortplantingscyclus. Honden blaffen en wolven huilen vooral. De puppy’s van wolven kunnen zichzelf niet voeden en ze hebben bescherming nodig in de wildernis, tegen prooidieren.

Wolven en hondenfamilies

Recent kunnen we natuurlijke wolvengemeenschapen bestuderen, in plaats van enkel wolven in gevangenschap. Dit door tal van technische hulpmiddelen zoals de gps. We hebben door deze onderzoeken een beter beeld over de sociale structuur van de wolf. In het verleden was er veel wanbegrip over de wolf als heerszuchtige tirannen. Ze leven net als honden in een kleine groep of een roedel. De wolvenroedel is een vooral een familiegroep. Samenwerken en niet het domineren is de manier van omgang in een familie. Samenleven met bloedverwanten levert ook een genetisch voordeel. De jongeren stellen de voortplantingsdrang, al dan niet vrijwillig, uit om de ouders te helpen. Ze leren zo voldoende van  het leven om daarna op eigen benen te kunnen staan en eventueel een eigen familie te leiden. Ze helpen elkaar dus in het gezin, het zijn geen rivalen. En indien er discussies komen of dreigen zien we kalmerende signalen en verzoenende rituelen zoals lage houding, mondhoeken likken, … zo wordt de band, het respect en de aanhankelijkheid bevestigd. Het is geen ‘onderwerping’, wel respectvol omgaan en om de band te versterken. We zien dus geen tiranniek echtpaar maar een geordende en harmonieuze familiegroep. En de ‘alfastatus’ vloeit automatisch verder uit het ouderschap. Wolven in gevangenschap zijn vaak geen verwanten van elkaar en hier zie je meer conflicten. Ze hebben ook niet de kans om elkaar te ontwijken of om hun eigen weg te gaan. De alfastatus wordt hier bekomen door de meest extraverte, degene die de strijd wint, degene die het best is met de taakverdeling en delegeren, …

We zien twee vormen van ‘onderwerping’ (ethologie): 1. Actieve onderwerping zoals bv. de bek likken, een lage houding aannemen, … is een affiliatiegedrag en zie je meer in het wild. 2  Passieve onderwerping, zoals bv. op de rug gaan liggen, is een eventueel signaal van echte onderwerping en zie je meer in gevangenschap. Hiermee wordt geprobeerd bij de andere de agressie te temperen. Het familiemodel is de natuurlijke evolutie en het alfamodel is kunstmatig gecreëerd in sociale groepen.

Honden zijn de betere wolven

De wereld is vol met honden.  Honden hebben zich succesvoller aangepast en voortgeplant aan de wereld dan wolven. Er zijn maar ongeveer 300 000 wolven en hun aantal daalt snel. Wolven dienen beschermd te worden. Ook tegen honden, want honden tasten de wolven bevolking ook aan door ermee voort te planten. Door hybride. Naast de populatie van huishonden zijn er ook een heel groot aantal wilde honden. Ook zij zijn succesvol in hun voortplanting  (Lees ook mijn artikel over wilde honden).

Een aantal vragen die ik u graag ter discussie stel:

Welke van dit gedrag van de wolf heeft nog impact op onze hond?
Hoe zit het met solitaire wolven?
Hoe zit het vb. met de vos, die ook solitair is?
De hond kan die solitair overleven?
Zijn dan de basisbehoeften voldaan?
Hoe zit het dan met ‘de dominantie’ van honden?

Lees zeker ook mijn (vervolg) artikel over wilden honden en opvoedingsregels en dominantie bij honden.