Ik merk in mijn praktijk en persoonlijke consulten met mensen en dieren, dat iedereen anders reageert op het slechte nieuws van de naderende dood. Ieder valt, in de eerste plaats, terug op een bekend verdedigingsmechanisme. Daar kan je niets aan doen, dat is een deel van wie je bent. Dat is bij mensen en ook bij dieren zo. Vluchten (angst), vechten (agressie, actie, doen) of bevriezen (shock, stil, in je schulp) zijn de 3 grote mogelijkheden. Als je gewend bent om de confrontatie uit de weg te gaan in andere momenten van je leven, ga je daar nu ook op terugvallen. En je gaat niet veel doen. Of sommige mensen hervallen in conflictvermijdend gedrag, omdat ze echt bang zijn en dat ze op het punt staan de controle te verliezen. Het is niet dat zij niet betrokken zijn, integendeel. Ze weten nu enkel even niet hoe ze het moeten aanpakken. Dit is vaak een gevolg uit een gebrek van zelfvertrouwen.
Om meer inzicht te krijgen in deze fase, raad ik iedereen de boeken van Elisabeth Kübler-Ross aan. Zij waren voor mij een enorme steun en verduidelijking.
In het leven heeft de mens het vaak lastig om het vertrouwen vaarwel te zeggen en het nieuwe te verwelkomen. Dit kan gaan om praktische zaken, maar ook om persoonlijke. Er is dus vaak weerstand tegen verandering en de daarbijhorende emoties. Veranderingen kunnen in meer of mindere mate een gevoel van verlies geven, waarvoor een bepaalde periode van rouw en verwerking nodig is, voordat iemand weer met zijn leven verder kan. Als mensen iets verliezen dat hen dierbaar is, noemen we dit een rouwproces. Het leven bevat dus veel kleine en grote rouwprocessen. Daarmee leren omgaan in het leven is heel belangrijk.
1. Ontkenning en isolement of de schokfase
“Nee dat kan niet waar zijn, ik niet, …”
Dit is een mentale reactie op het moment van de eerste confrontatie met een nieuwe realiteit, die vaak gepaard gaat met een fysieke reactie zoals buikpijn, misselijkheid, duizeligheid of een bonzend hart. Dit kan te maken hebben met een tastbaar verdriet maar ook met een bewustwording dat men een droom moet opgeven of een confrontatie met een onverwachte situatie. Mogelijke gevolgen van de nieuwe realiteit verschijnen misschien al in een flits voor je geestesoog. Bijna onmiddellijk daarna reageert je systeem met een meer rationele reactie, door te relativeren wat er gebeurd is. Hier heb je een gevoel van hoop. Een te grote schok kunnen onze hersenen nu eenmaal niet in één keer verwerken en relativeren helpt om het proces stap voor stap te laten plaatsvinden. Maar emoties kan je niet door relativering tegengehouden en uiteindelijk dringt de werkelijkheid tot je door. In deze fase ben je dus in de war. Je denkt dat het een vergissing is van de dierenarts. Je gaat op zoek naar verschillende meningen en diagnoses. Hierbij verweer je steeds de mededelingen van elke dierenarts, die je ontkenning kan doorbreken.
Deze reactie is een proef na een onverwacht schokkend bericht. Het geeft de kans om tot jezelf te komen en minder radicaal zijn. Het zal spoedig plaatsmaken voor een gedeeltelijke aanvaarding. In deze fase is het belangrijk dat er iemand is die kan luisteren en dat er gepraat kan worden.
2. Woede ergernis, afgunst, wrok, … of de fase van de zoektocht naar controle
“Waarom ik?”
Verdriet, woede, angst en machteloosheid kunnen elkaar afwisselen. Je hebt geen overzicht en geen grip meer. De angst voor de onzekere toekomst maakt dat je je wanhopig vasthoudt aan het verleden, want in deze fase dringt de waarheid door. Dit is voor het gezin en eventuele hulpverleners een zeer moeilijke fase want woede richt zich op alles en iedereen. Het is dan ook belangrijk om te gaan kijken waar de oorzaak van deze woede ligt en tracht dit te begrijpen in plaats van de persoon op te sluiten. Het kan bijvoorbeeld zijn dat de eigenaar woedend is omdat hij meer had willen genieten met zijn hond in plaats van altijd te werken. Heb ook respect en begrip, aandacht en tijd voor deze persoon en oordeel niets. Na een tijdje zal de stem verzachten want uitbarstingen luchten op. De persoon bedoelt het ook niet persoonlijk tegen jou. Het is goed dat de persoon zichzelf kan zijn in deze fase van slecht nieuws.
3. Onderhandelen of de fase van onderhandeling
“Ik beloof om… dan kan ik zeker beter worden”
Als we in het eerste stadium niet in staat zijn geweest ons verdriet onder ogen te zien en het tweede stadium boos zijn geweest op alles en iedereen, komen we in dit stadium tot een soort overeenkomst – al is het maar voor even – waardoor een onvermijdelijk gebeuren wordt uitgesteld. Je probeert uit alle macht het tij te keren.
4. Verdriet en depressie of de fase van afscheid van het oude
In deze fase kan je niets meer weglachen en ontkennen. Het is een feit. Verslagenheid, ergernis en woede maken plaats voor een groot gevoel aan verlies. Deze fase kan gepaard gaan met irreële schuld- of schaamtegevoelens. Het gaat vaak om eigen verdriet om een aantal onverwerkte of nog niet verwerkte issues van ons leven. We vluchtten hier vaak in onze slaap in. Men is bezig het verlies dat men geleden heeft te verwerken, waarbij verliezen uit het verleden ook weer aangeraakt worden. Men heeft ook behoefte aan het steeds weer uiten van dat verdriet.
In een later stadium van deze fase kunnen praktische handelingen het afscheid van het oude bevestigen. Bijvoorbeeld door over te schrijven, een ritueel uit te voeren en kaarsen te branden.
5. Aanvaarding
Als je voldoende tijd en hulp krijgt bij je verwerking, je je gevoelens kan plaatsen en gehuild hebt om het verlies heb je nog steeds behoefte aan slaap en rust maar eerder zoals een pasgeboren kind dat terug krachten opdoet door te slapen en te rusten. In deze fase lijken gevoelens afwezig te zijn (ook van geluk) en je interesse is beperkt. Maar je bent niet meer angstig of wanhopig. Er komt berusting en je kan loslaten. Loslaten is niet hetzelfde als vergeten.
In deze fase heb je weinig of geen hulp van de omgeving nodig, tenzij zwijgend begrip.
Met het ontworstelen van deze fase wordt een stukje verleden beetje bij beetje losgelaten. Pas dan kan er ruimte komen voor acceptatie van het heden en het uitvoeren van praktische handelingen blijft houvast geven. Dit kan variëren van het opnieuw inrichten van je huis, nieuwe kleren kopen, een feestje organiseren voor goede vrienden, enzovoort. Je gaat je opnieuw openstellen voor de toekomst. Er komt ruimte voor gevoelens als nieuwsgierigheid voor wat het leven nog in petto voor je heeft. Je kan terugkijken en zien wat je allemaal doorgemaakt hebt en waarin meer leren hebt omgaan. Er wordt een nieuwe richting ingeslagen.
Deze fases lopen zowel de stervende als de eigenaars door.
Hoop en schuldgevoel
Uiteraard is het logisch dat je doorheen elke fase, je aan elk sprankeltje hoop blijft vasthouden. Zolang het maar niet wanhopig vasthouden is in plaats van te aanvaarden want de dood behoort tot het leven. Zoals het optillen behoort tot het neerzetten van de voet bij het lopen.
Schuldgevoel is wellicht de pijnlijkste metgezel van de dood. Als vastgesteld wordt dat een ziekte fataal is vragen de eigenaars zich niet zelden af of zij daaraan schuld dragen. Het is een grote steun als iemand hen dit irreële verwijt uit het hoofd kan praten en kan verzekeren dat al het mogelijke gedaan is. Maar het is niet voldoende om te zeggen dat de eigenaar geen schuld draagt, het is belangrijk om naar het motief van een schuldgevoel te zoeken.
Hoe ga jij om met verlies in je leven?
Heb je meer hulp nodig met dit proces? Boek dan een persoonlijk consult, een dierenspiegel of een stervensbegeleiding op het nummer 0475/347112. Je kan ik meer lezen in de blogs en de boeken van Inge Pauwels vooral het boek “uit het leven van een holistisch dierengedragstherapeute”.